Wychowanie, ale co to dokładnie znaczy?
Termin „wychowanie”, zarówno w mowie potocznej, jak i w naukach humanistycznych ma różne znaczenia.
Kolokwialnie jest kojarzony z przygotowaniem do życia, edukacją, kulturą osobistą, ogładą towarzyską, a także
dyscypliną, podporządkowaniem, karnością.
W literaturze przedmiotu znaleźć można wiele definicji wychowania m.in. Romana Schulza, który uznaje, że
„wychowanie to planowa aktywność człowieka, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych
i trwałych zmian w osobowości ludzi”.
Dla głębszego poznania terminu wychowanie warto również spojrzeć na definicję według Beaty Górnickiej,
która ujmuje je jako „działania osób, grup lub instytucji (wychowawców) wobec dzieci i młodzieży (wychowanków)
podejmowane świadomie i celowo zorganizowane, realizowane długotrwale w sposób systematyczny i konsekwentny,
oparte na stosunku wychowawczym (interakcji) w celu wywołania zamierzonych, pożądanych i względnie trwałych
zmian w rozwoju osobowości i zachowaniu wychowanka”.
Rodzicu czy wiesz na czym, w takim razie polega wychowanie? Otóż w uproszczeniu wychowanie można
rozumieć jako:
Wspomnieliśmy już o osiąganiu celów wychowawczych i planowym (celowym) oddziaływaniu na drugą osobę. Zatem
czym są cele wychowania? Cele wychowania to „pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania
odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanków w postaci poglądów, postaw,
nawyków, oraz innych cech osobowości” (W. Okoń).
Wychowawcze aspekty działań rodziców
Działania rodziców najczęściej są opisywane w terminach strategii czy stylów wychowawczych oraz stylów lub postaw
rodzicielskich. Termin „styl wychowania” stanowi z reguły synonim stylu rodzicielskiego. Wyraża rodzicielską
koncepcję wychowania i określa się go poprzez środki wychowawcze stosowane wobec dziecka. Takie rozumienie stylu
rodzicielskiego skupia się na oddziaływaniach rodzica wobec dziecka.
Style wychowawcze w ujęciu Diany Baumrind
| Styl wychowawczy |
Charakterystyka rodziców (nauczycieli) | Cechy dzieci (uczniów) |
| Permisywny (leseferyzm) |
• Duża swoboda • Akceptujący • Gotowy do rozmowy • Nie stawia niemal żadnych oczekiwań i wymagań wobec dziecka • Brak informacji o łamaniu zasad • Brak kar za niewłaściwe zachowanie |
• Zachowania niedojrzałe • Mała samokontrola • Lękliwość • Impulsywność • Pretensje wobec rodziców (nauczycieli, opiekunów) |
| Autorytarny | • Chłód emocjonalny • Żądanie pełnego posłuszeństwa i dostosowania się do wymagań • Brak wyjaśniania poleceń i uzasadniania wymagań • Kary za lekceważenie poleceń • Stosowanie zasady „dzieci nie mają głosu” |
• Dość niesamodzielne • Zamknięte w sobie • Niezadowolone • Wykazują niewielkie zainteresowanie taczającą rzeczywistością • Nie wykazują motywacji do osiągnięć • Wykazują niskie poczucie własnej wartości • Bardzo nieufne |
| Autorytatywny |
• Wywieranie wpływu a zachowanie dziecka za pomocą jasnych reguł i standardów |
• Pewne swoich możliwości w trakcie zmaga z nowymi zadaniami • Wytrwałe • Posiadają „zdrową” samoocenę • Zadowolone • gotowe do podejmowania ryzyka |
Rodzicu, wychowanie bez norm i zasad wcale nie jest bezstresowe. Przysparza bowiem wielu trudności w pełnieniu
ról w społeczeństwie, które niosą ze sobą problemy i niespodzianki. Jasne granice dają przejrzystą przestrzeń, która
wspiera, motywuje i dodaje odwagi. Wyrastanie bez jasno określonych granic może powodować:
Postawy rodzicielskie według Marii Ziemskiej
| Pozytywne | Negatywne | ||
| Postawa | Charakterystyka | Postawa | Charakterystyka |
| Współdziałanie | Zależy od wieku. Młody wiek dziecka sprawia, że to jego rodzice odpowiedzialni są za tworzenie atmosfery współdziałania. To oni pokazują dziecku wzory zachowania się wśród grupy osób, zdrowej współpracy z nimi. Czas i nabywanie doświadczenia wraz z wiekiem sprzyjają umiejętności współdziałania. Podopieczny coraz częściej sam wychodzi z propozycją współpracy z innymi osobami. | Unikająca | Opiekunowie nie przejawiają zainteresowania dzieckiem. Nie dbają o jego dobro, zaspokajanie jego potrzeb, nie akceptują jego paw. Rodzice przejawiający taką postawę unikają kontaktu z dzieckiem (ograniczają kontakt do minimum). |
| Akceptacja | Opiera się ona na akceptowaniu dziecka takim, jakie jest. Nie chodzi tu jednak o całkowite zaprzestanie w pomaganiu w niwelowaniu jego przywar. W odpowiednim wychowaniu powinno się dążyć do pracowania nad wadami, (które każdy z nas posiada), w taki sposób, by w dorosłym życiu cechowało się jak najmniejszą ich liczbą. Opiekunowie potrafią znaleźć i rozróżnić wady dziecka. Kochający rodzice, potrafią również na nie spojrzeć krytycznie. Mimo to kochają je i dostrzegają nawet najmniejsze pozytywne działania dziecka, za co nie szczędzą mu zachęt i pochwał. Jeśli jednak dziecko postąpi negatywnie, zawsze otrzymuje sygnał o przekroczeniu granic lub ponosi tego konsekwencje. |
Odrzucająca | Opiekunowie nie tolerują dziecka. Kontakt z nim przepełniony jest wrogością i niechęcią. Czasem może się zdarzyć, że rodzic manifestuje swoją niechęć do dziecka poprzez tyranizowanie go, łącznie ze znęcaniem się nad nim. Jest to jednak już wykroczenie, patologia. |
| Rozumna swoboda |
Rodzice, widząc rozwój dziecka w umiejętności współpracy z innymi, dają mu coraz większy „kredyt zaufania”, dostaje „wolną rękę” w tego typu działaniu. Dziecko dorastając, nabiera nowych umiejętności, staje się coraz bardziej samodzielne, wszystkiego jest ciekawe, „poznaje świat całym sobą”, uczestnicząc w życiu grupy osób, wśród których przebywa, na co dzień. Rodzice „kierując” dzieckiem, powinni robić to z bardzo dużym wyczuciem. Muszą wiedzieć, w którym momencie ograniczyć swobodę dziecka, by nie popadało w tarapaty. Nie mogą jednak dziecku ani za bardzo pobłażać, by nie usamodzielniło się przedwcześnie (i nie zraziło się do dorosłości oraz idącej za nią samodzielności), ani za bardzo je ograniczać. |
Nadmiernie chroniąca |
Rodzice, aż do przesady, boją się o swoje dziecko. Starają się je wyręczać ze wszystkich czynności, aby ustrzec je przed niebezpieczeństwami. Paniczny strach przed otoczeniem dziecka paraliżuje opiekunów. Starają się oni w każdy możliwy sposób chronić dziecko przed zagrożeniami, jakie na co dzień niesie życie. |
| Uznanie praw dziecka |
Ponieważ dziecko jest pełnoprawnym człowiekiem, rodzice powinni o tym wiedzieć i to szanować. Tak jak każdy dorosły człowiek, młoda osoba również ma własne potrzeby, pragnienia, potrzebuje prywatności. Jeżeli tego nie otrzyma, jest to równoznaczne z nierespektowaniem praw dziecka, które są odgórnie określone przez Konwencję Praw Dziecka. |
Nadmiernie wymagająca |
Rodzice całą swoją uwagę skupiają na swoim dziecku. Starają się mu stawiać wysokie wymagania, którym nie zawsze potrafi sprostać młoda osoba. Często takie zachowanie opiera się o brak spełnienia własnych planów i ambicji życiowych lub o pragnienie zrobienia z dziecka wzoru do naśladowania. Często przyczyna tkwi w braku akceptowania dziecka wraz z jego wadami i zaletami. |
Ilustracja: https://medycynaholistyczna.com.pl/wp-content/uploads/2020/02/style-wychowania-wszystkie.png
Literatura:
M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
A.J. Sowiński, Podmiotowy charakter stosunku wychowawczego, „Biblioteka Współczesnej Myśli Pedagogicznej”,
Tom 2 (2013).
L. Bakiera, Wychowanie i rodzicielstwo. Styl wychowana i styl rodzicielski. Analiza terminologiczna, „Psychologia
Wychowawcza” nr 16/2019, s. 60-72.
B Kubiczek, Sztuka wychowania. Jak nie zepsuć własnego dziecka? Od poczęcia do dorosłości, Wydawnictwo Nowik,
Opole 2020.
47-225 Kędzierzyn-Koźle
Szkolna 3
psp10@kedzierzynkozle.pl
+48 77 483 51 12
